Na początek opowiem Wam o Łucji Frey. Była to neurolożka, Polka pochodzenia żydowskiego. Opisała ona w 1923r bardzo ciekawy przypadek rannego żołnierza z nietypową potliwością, obecnie znany na całym świecie jako Frey’s syndrome. Był to pacjent po urazie twarzy (postrzał, potem zakażona rana długo się goiła), u którego zaobserwowano nasiloną potliwość połowy twarzy wraz z jej zaczerwienieniem, co występowało w czasie jedzenia. Ten rumień i nasilona asymetryczna potliwość zwracały uwagę otoczenia, bardzo utrudniała życie i krępowała wspomnianego żołnierza.
Badaczka nie tylko zaobserwowała nową patologię lecz także opisała prawdopodobną przyczynę. Okazuje się, że przy gojeniu się policzka doszło do nieprawidłowej regeneracji nerwów (przywspółczulne wnikają częściowo do współczulnych, gdzie ich być nie powinno), na skutek czego posiłek stymulował nie tylko wydzielanie śliny lecz również potliwość i zaczerwienienie tej części twarzy. Prawda, że interesujące? To pokazuje jak ciekawa i często zaskakująca i skomplikowana medycyna potrafi być. Tytułowa nadmierna potliwość to jeden z takich skomplikowanych aspektów. Nie ma tu jednej przyczyny i nie ma jednej uniwersalnej metody terapii…
Pocenie się to fizjologiczny mechanizm termoregulacyjny. Odpowiada za obniżanie temperatury ciała człowieka. Wydzielanie potu zmienia się w zależności od sytuacji. Wpływa na nie temperatura i wilgotność otoczenia, stopień nawodnienia organizmu, aktywność fizyczna, a także takie czynniki jak np. ubiór danej osoby. Jak zdefiniować nadmierną potliwość? Przy jej rozpoznawaniu raczej zdajemy się na opinię pacjenta i jego subiektywne wrażenia.
Nadpotliwość to sytuacja nadmiernej stymulacji receptorów cholinergicznych w gruczołach potowych. Charakteryzuje się zwiększonym wydzielaniem w stosunku do rzeczywistej ilości potrzebnej do regulacji temperatury. Gruczoły potowe (ekrynowe) są rozlokowane na całej powierzchni skóry, zaś w szczególnie dużych ilościach występują na dłoniach, podeszwach stóp, w okolicach pach oraz na twarzy.
Według amerykańskich badaczy, nadmierna potliwość może dotyczyć nawet 3% ludzi.
Wyróżnia się pocenie termoregulacyjne i emocjonalne. Termoregulacyjne jest zawiadywane głównie przez podwzgórze, emocjonalne przede wszystkim przez układ limbiczny mózgu.
Nasilone pocenie się, zwane nadmierną potliwością, może być uogólnione lub ogniskowe.
Ponadto wyróżniamy inne dwa rodzaje zaburzeń potliwości: pierwotną oraz wtórną. Pierwotna nadmierna potliwość zaczyna się w dzieciństwie i dotyka 0,6–1% populacji. Jej rozpoznanie można postawić gdy trwa co najmniej sześć miesięcy bez żadnej oczywistej przyczyny i spełnia przynajmniej dwie cechy:
- upośledza codzienne czynności
- wykazuje dwustronny i stosunkowo symetryczny wzór pocenia występujący co najmniej raz w tygodniu
- początek w wieku młodszym niż 25 lat
- ogniskowe nie pojawia się podczas snu
- dodatni wywiad rodzinny
Pierwotna nadpotliwość ogniskowa występuje najczęściej i dotyczy pach, dłoni, stóp i twarzy. Są to obszary głównie związane z poceniem się emocjonalnym.
Wtórna nadmierna potliwość rozwija się z powodu zaburzeń ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego.
Wtórna nadmierna potliwość
1. Może być wywołana przez leki. Takim przykładem będzie sertralina, SSSRI (citalopram), amitryptylina, haloperidol, klozapina, benzotropina, donepezil, leki opioidowe (morfina, oksykodon fentanyl, tramadol), niesterydowe leki przeciwzapalne (naproksen), cefalosporyny, chinolony, acyklowir, rybawiryna, kortykosteroidy , leki stosowane w chorbach tarczycy, insulina, analogi GnRH u mężczyzn (hypogonadyzm).
2 .Inna przyczyna nadmiernej potliwości to toksyny (np. akryloamid), ponadto alkohol oraz kofeina.
3. Także nadzwyczajne stany i choroby mogą powodować nadmierną potliwość:
A) przyczyny endokrynologiczne
- nadczynność tarczycy
- nadczynność przysadki
- cukrzyca (również stany przedcukrzycowe i insulinooporność)
- menopauza
- andropauza
- ciąża
- guz chromochłonny
- zespół rakowiaka
- akromegalia
- hiperandrogenizm (np. PCOS, wrodzony przerost kory nadnerczy, guzy wiryizujace i in)
B) nowotwory
- zespoły mieloproliferacyjne (czerwienica prawdziwa, przewlekła białaczka szpikowa, samoistne włóknienie szpiku, nadpłytkowość samoistna)
- ziarnica złośliwa (chłoniak Hodgkina)
C) choroby układu nerwowego
- regionalne zespoły bólowe, kauzalgie,
- zespół Łucji Frey
- zespół Harleqiuna
- neuropatia cukrzycowa
- urazy rdzenia kręgowegot
- parkinsonizm
- zespoły odstawienne
D) infekcje
E) choroby metaboliczne p.niedobór witaminy D3, hipoglikemia, dna moczanowa
4. Mniej popularne przyczyny to zaburzenia wrodzone ( Zespół Riley-Day).
5. Może mieć także charakter kompensacyjny (zwiększone pocenie się w częściach ciała niezwiązane z miejscem leczenia lub, na przykład po przebytej operacji, ale niezwiązane z operacją lub anatomią człowieka).
Diagnostyka.
Test Minor. W przypadku ogniskowych zaburzeń pocenia się można zastosować test Minor. Na powierzchnię skóry nakładamy roztwór jodu, a następnie proszek ze skrobi. W miejscach nadmiernego pocenia przybiorą one fioletowy kolor.
Sudometria ilościowa. Ocena ilości wydzielanego potu.
Grawimetria. Ważenie kartek papieru przed i po nasiąknięciu przez nie potem przez konkretny czas.
Nie ma ściśle wyznaczonych norm, ale ustalono, że nadmierne pocenie się pach to ilość uwolnionego potu > 50 mg/min, a na dłoniach > 20 mg/min.
Terapia nadmiernej potliwości.
Jak się zapewne domyślacie, skoro są różne przyczyny, metody także będą różne. Jeśli mamy do czynienia z konkretną chorobą, na przykład cukrzycą, czy nadczynnością tarczycy albo infekcją (np.zapaleniem płuc) metodą postępowania będzie leczenie przyczynowe, czyli leczenie choroby. Dzięki temu ustąpią jej objawy, między innymi nadmierna potliwość. Jednak nie zawsze istnieje taka możliwość. Co wtedy? Wówczas pozostaje nam leczenie objawowe.
Mamy do wyboru różne metody leczenia nadmiernej potliwości:
- Miejscowo aplikowany heksahydrat chlorku glinu 20% (również w niektórych dezodorantach), kwas taninowy, roztwór formaliny, aldehyd glutarowy, balsam glikopirolanowy lub inne substancje stosowane na skórę.
- Doustne leki antycholinergiczne – bromek propanteliny, bromek metoskopolaminy, glikopirolan, oksybutynina i mesylan benztropiny.
- Inne leki- niesteroidowe leki przeciwzapalne (indometacyna), diltiazem, chlorowodorek klonidyny.
- Jontoforeza.
- Leki uspokajające (diazepam, fluoksetyna).
- Zastrzyki z toksyny botulinowej.
- Leczenie zabiegowe. Jeśli stwierdzamy, że nadmierna potliwość ogniskowa jest związana z nieprawidłową czynnością układu współczulnego to w niektórych przypadkach stosuje się sympatektomię, czyli przerwanie ciągłości pnia współczulnego w określonym odcinku jego przebiegu tak by uniemożliwić przewodzenie impulsów w obrębie włókien autonomicznych unerwiających interesujący nas region ciała. W przypadku kończyn górnych jest to odcinek piersiowy, zaś dolnych lędźwiowy. Takie zabiegi są wykonywane zarówno w sposób operacyjny (przecięcie chirurgiczne) jak i mikroinwazyjny (termolezja, neuroliza).
Która metoda dla kogo? O tym zadecyduje już specjalista po przeprowadzeniu szerokiego wywiadu medycznego i wykluczeniu lub potwierdzeniu wspomnianych przyczyn.
Co zrobić jeśli zauważam u siebie nadmierną potliwość? Od czego zacząć? Najpierw zastanów się, czy nie cierpisz na któreś z wymienionych schorzeń. Jeśli tak, warto skontrolować, czy jest dobrze wleczone i wyrównane.
Jeśli nie masz ich lub po prostu nigdy nie wykonywałeś badań w tym kierunku, wybierz się do lekarza- internisty, endokrynolog, neurologa, zależnie od objawów. Jeśli jeden z nich wykluczy swoje przyczyny, pokieruje Cię dalej. Jeśli żadna z przyczyn nie zostanie stwierdzona, a problem będzie trwał, pomóc może dobry specjalista medycyny estetycznej albo dermatolog. Niektóre zabiegi wykonują też specjaliści zabiegowej terapii bólu (przeważnie anestezjolodzy). Z odpowiednim specjalistą omówisz możliwe metody postępowania i ich skuteczność.
