Choroby autoimmunologiczne tarczycy należą do najczęstszych schorzeń endokrynologicznych. W diagnostyce tych zaburzeń ogromną rolę odgrywa oznaczanie przeciwciał tarczycowych, które pozwalają wykryć proces autoagresji jeszcze zanim dojdzie do wyraźnych zmian w stężeniach hormonów. Zrozumienie mechanizmu powstawania przeciwciał, ich rodzajów oraz interpretacja wyników to podstawa świadomej diagnostyki i skutecznego leczenia.
Czym są przeciwciała tarczycowe?
Przeciwciała to białka produkowane przez układ odpornościowy w celu rozpoznawania i neutralizacji obcych antygenów. W chorobach autoimmunologicznych organizm błędnie uznaje własne komórki za zagrożenie i zaczyna wytwarzać autoprzeciwciała, które niszczą tkanki własnego ciała.
W przypadku tarczycy, proces ten prowadzi do stopniowego uszkadzania komórek pęcherzykowych, odpowiedzialnych za syntezę hormonów T3 i T4. Efektem może być zarówno niedoczynność tarczycy (jak w chorobie Hashimoto), jak i nadczynność (np. w chorobie Gravesa-Basedowa)
Rodzaje przeciwciał tarczycowych
W praktyce klinicznej oznacza się trzy główne rodzaje przeciwciał związanych z tarczycą:
TPO (thyroid peroxidase)
Peroksydaza tarczycowa (TPO) to enzym biorący udział w kluczowych etapach syntezy hormonów tarczycowych – oksydacji, jodowaniu oraz sprzęganiu jodotyrozyn w tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3).
Przeciwciała anty-TPO (ATPO, anty-TPO, ATPOAb) są skierowane przeciwko temu enzymowi i stanowią jedno z najczulszych oznaczeń laboratoryjnych w diagnostyce chorób autoimmunologicznych tarczycy. Ich obecność wskazuje na aktywny proces zapalny w obrębie gruczołu.
Podwyższone stężenie przeciwciał ATPO obserwuje się u około 95% pacjentów z chorobą Hashimoto oraz u ok. 85% chorych na chorobę Gravesa-Basedowa. Mogą również pojawiać się w innych zaburzeniach tarczycy, nawet u 20% populacji ogólnej, co podkreśla konieczność interpretacji wyników w kontekście klinicznym.
ATG (anty-TG, antytyreoglobulinowe)
Tyreoglobulina (TG) to białko magazynujące prekursory hormonów tarczycowych. Przeciwciała anty-TG (ATG) są skierowane przeciwko temu białku i często współwystępują z przeciwciałami anty-TPO.
Podwyższone poziomy ATG notuje się szczególnie w chorobie Hashimoto oraz w chorobie Gravesa-Basedowa. W praktyce klinicznej oznaczenie ATG stanowi uzupełnienie badania ATPO – jeśli stężenie ATPO jest wysokie, często również ATG pozostaje podwyższone.
TRAb – przeciwciała przeciw receptorowi TSH
Przeciwciała przeciw receptorowi TSH (TRAb) wiążą się z receptorami tyreotropiny, zakłócając ich funkcję. W efekcie mogą stymulować nadmierną produkcję hormonów tarczycowych, prowadząc do nadczynności tarczycy.
TRAb występują głównie w chorobie Gravesa-Basedowa i są uznawane za jej marker immunologiczny. Ich obecność można również wykrywać u części pacjentów po leczeniu lub w remisji choroby, co świadczy o utrzymującej się aktywności autoimmunologicznej.
Diagnostyka przeciwciał tarczycowych
Oznaczenie poziomu przeciwciał tarczycowych jest podstawowym etapem w diagnostyce chorób autoimmunologicznych tarczycy. Zaleca się rozpoczęcie badań od pomiaru ATPO, a następnie – w razie potrzeby – uzupełnienie o oznaczenie ATG lub TRAb.
Wysokie stężenie ATPO, szczególnie w połączeniu z podwyższonym poziomem TSH, przemawia za rozpoznaniem autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.
Badanie przeciwciał warto przeprowadzić nie tylko w przypadku nieprawidłowych wyników hormonów tarczycy, ale również u osób z chorobami autoagresywnymi (np. cukrzycą typu 1, celiakią, łuszczycą), u których ryzyko współwystępowania zapaleń tarczycy jest zwiększone.
Czynniki wpływające na rozwój autoprzeciwciał
Proces autoimmunizacji jest wieloczynnikowy. Na jego rozwój wpływają zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe, takie jak:
infekcje wirusowe i bakteryjne,
stres,
nadmierna podaż jodu,
niedobory selenu,
toksyny środowiskowe,
dieta i styl życia (m.in. palenie papierosów, niedobór snu).
Niestety, proces ten jest w dużej mierze nieodwracalny – współczesna medycyna nie potrafi „usunąć” autoprzeciwciał, ale może skutecznie ograniczać ich wpływ na funkcjonowanie organizmu poprzez leczenie hormonalne, wsparcie immunologiczne i odpowiedni styl życia.
Przeciwciała tarczycowe stanowią cenne narzędzie diagnostyczne w rozpoznawaniu chorób autoimmunologicznych tarczycy. Ich obecność pozwala wykryć zaburzenia na wczesnym etapie, często zanim pojawią się objawy kliniczne.
Regularna kontrola poziomu przeciwciał, wraz z badaniem TSH, FT3 i FT4, stanowi podstawę świadomej profilaktyki oraz skutecznego leczenia chorób takich jak Hashimoto czy choroba Gravesa-Basedowa.
Zrozumienie roli przeciwciał w funkcjonowaniu tarczycy to klucz do utrzymania zdrowia i równowagi hormonalnej organizmu.
